Hər hansı bir hüquq-mühafizə orqanının iyerarxiyasındakı bu unikal hərbi ixtisasın nümayəndələri həmişə ayrı dayanırlar. Kəşfiyyatçı dalğıcları, sualtı diversantlar, “qurbağa insanlar”, “canlı torpedalar”, “dəniz şeytanları”… Tarixi dövrdən və məkandan, eləcə də yerinə yetirilən tapşırıqların təbiətindən asılı olaraq onlar fərqli adlandırılır. Lakin hər zaman haqlı olaraq bu insanlar özünə hörmət edən dövlətin xüsusi təyinatlı qüvvələrinin elitası, yaxşıların ən yaxşısı hesab edilib, onlar daim yüksək peşəkarlığı və ağır xidmətləri əhatə edən keçilməz gizliliklər ilə seçilib.
Bir insanın ilk dəfə hərbi məqsədlər üçün su altına nə zaman girməsi sualı bu günə qədər açıq qalır. Lakin döyüş üzgüçülərinin müasir hərbi peşəsi I Dünya müharibəsinin sonunda yaranıb.
Tək ox ilə birləşənlər
1918-ci ilin yayında İtaliya donanmasının hərbi mühəndisləri şərti bir torpedo bazasında, təxribatçıların hədəfə gizli çatdırılması üçün nəqliyyat vasitəsi hazırladılar. Bu ibtidai yarı sualtı minik gəmisi yalnız 2 düyümdən (3.74 km/saat) bir az çox sürətə malik idi. Bu maşın torpedo üzərində oturan iki nəfərdən ibarət heyət tərəfindən idarə edilirdi və hərəkət edərkən heyət üzlərinin başı və çiyinləri suyun üstündə qalırdı. Texniki baxımdan aparatın cəlbedici olmamasına baxmayaraq, döyüş şəraitində “nou-hau” özünü tamamilə doğrultdu. Noyabrın 1-dən 2-nə keçən gecə iki italyan zabiti Avstriyanın “Viribus Unitis” gəmisində gizlənməyə və gəminin sualtı tərəfinə saat işləməsi ilə minaları yerləşdirməyə müvəffəq oldu. Güclü bir partlayış nəticəsində 21 min ton sututumu olan döyüş gəmisi batdı.
Mussolinin 1929-cu ildə hakimiyyətə gəlməsi ilə İtaliya yeni bir müharibəyə hazırlaşmağa başladı. Duçenin Oktavian Avqust dövrünün sərhədləri içərisində Roma İmperiyasının dirçəldilməsi kimi iddialı planlarına Aralıq dənizində hakim olan ingilis donanması mane olurdu. Daha güclü bir düşmənlə təsirli bir şəkildə mübarizə aparmaq üçün 1941-ci ilin mart ayında 10-cu yüngül MAS flotiliyası yaradıldı, sualtı birləşmələrə İtaliya Kral Donanmasının 2-ci dərəcəli kapitanı, “Qara Knyaz” kimi tanınan knyaz Junio Valerio Borgeze rəhbərlik etdi.
Sualtı qayıq dəstələrinin tərkibinə idarəolunan torpedaların ekipajları üçün məktəb və Livorno yaxınlığındakı San Leapoldoda sualtı diversantlar məktəbi daxil idi. Burada kursantlar hərtərəfli nəzəri və praktik təlim keçib, oksigen cihazlarından istifadə etməyi, uzaq məsafələr qət etməyi, uzun müddət su altında qalmağı, maneələri dəf etməyi və partlayıcı qurğular quraşdırmağı öyrənirdilər. Təlimatçılər dəniz dibi ilə iki kilometrlik yürüşlər təşkil etməyi xoşlayırdılar. Diversantlar məktəbi mövcudluğu ciddi-cəhdlə qorunan qapalı bir dünya idi. Döyüş üzgüçüsü olmaq istəyən könüllülər ən ciddi tibbi müayinədən və psixoloji sabitlik üçün sınaqlardan keçirdilər. Knyaz Borgezenin tabeliyində olanlar 1941-ci ilin qışında İsgəndəriyyə limanında ən uğurlu əməliyyatı həyata keçirdilər: altı nəfər qorunan limana gedərək, ingilislərin “Valient” və “Kuin Elizabeth” gəmilərini partlatdılar və digər bir tankeri isə batırdılar. İngilislərin döyüş gəmiləri o qədər ciddi zədə aldı ki, 1943-cü ilin sentyabrında İtaliya təslim olana qədər onlar bərpa oluna bilmədi.
Üçüncü Reyxdə də döyüş üzgüçüləri mövcud idi. Faşizm istiqamətli dövlətlərin donanmaları dənizdə müharibə aparmaqda açıq-aşkar zəifliklərini, qeyri-standart üsullarla kompensasiya etməyə çalışırdılar. 1944-cü ilin mart ayında Almaniya Hərbi Dəniz Qüvvələrinin komandanlığı “K” təxribat və hücum birləşməsi (qısa “kleinkampfverband”, sözün hərfi mənasında “kiçik döyüş dəstəsi”) formalaşdırdı. Bunun tərkibinə insan tərəfindən idarəolunan torpeda, partlayan qayıqlar, tək döyüşçülər və kiçik sualtı qayıq dəstələri daxil edildi.
Faşist Almaniyasında sualtı təxribatçıların döyüş hazırlığı üsulları, yumşaq desək, çox qeyri-adi idi. “Bizim qrup “kiçik cəsarət sınağını” Opladen metodu ilə keçirdi,- deyə bölmənin döyüşçülərindən birinin xatirələrində yazılıb. – Bizi, təxminən səkkizdən on nəfərə qədər açıq bir əraziyə apardılar və 4 m diametrli xəyali bir dairənin mərkəzinə başımızı qoyaraq uzanmağımızı əmr etdilər. Sonra mərkəzdə təhlükəsizlik üzüyü çəkilən əl qumbarası quraşdırırdılar. Saniyələri sayırdıq. Partlayış olurdu və qəlpələr üstümüzdən uçurdu”. Yeri gəlmişkən, rəsmi tədris proqramında bu cür tryuklar “fərdi təşəbbüsün tərbiyəsi” kimi çox maraqlı ad daşıyırdı.
“K” birləşməsi bir çox uğurlu əməliyyatlar həyata keçirdi, bunlardan ən əhəmiyyətlisi Antverpen limanındakı şlyüzün məhv edilməsi, Şərqi Almaniyadakı Oder, Hollandiyadakı Orn və Baal çayları üzərindəki körpülərin partladılması və. s. oldu. Çay təxribatını həyata keçirmək üçün yüngül dalğıclardan, habelə sahildəki vacib hərbi qurğuların məhv edilməsindən ilk dəfə istifadə edən almanlar, Sovet qoşunlarının Berlinə irəliləməsini ləngidə bilirdi. Həqiqətən də məlumdur ki, irəliləyən Qızıl Ordunun arxasında qalan və başqa bir əməliyyat planlaşdıran iki döyüş üzgüçüsü Almaniyanın məğlubiyyəti barədə yalnız 12 mayda bildilər! 1945-ci ilin aprel ayında, hirslənərək az qala ağlını itirən Hitler İmperator dəftərxanasının bunkerində dərhal sərəncamına “K” birləşməsindən şəxsi qorunma da tələb edib.
Bölük su altına gedir
Sovet İttifaqında kəşfiyyatçı dalğıclar üçün bölmələr yaratmaq ideyası ilk dəfə Finlandiya ilə müharibə ərəfəsində ifadə edildi. 1938-ci ilin oktyabr ayında Sakit Okean Donanmasında döyüş üzgüçülərinin ilk təlimi bu cəsarətli ideyanın doğruluğunu sübut etdi. Diversantlar körfəzin girişini qoruyan sualtı əleyhinə mühafizə şəbəkəsini doğradılar, gizli şəkildə sahilə çıxdılar, nümayişkaranə təxribat əməliyyatları keçirdilər və onları gözləyən sualtı qayığa qayıtdılar.
İkinci Dünya müharibəsinin başlamasından bir ay sonra, 1941-ci ilin iyulun son günlərində Vıborqdan dalğıc məktəbinin boşaldılması ilə bağlı sual ortaya çıxdı. Mövcud vəziyyət barədə Hərbi Dəniz Qüvvələri komandanlığına hesabat verən, xüsusi təyinatlı sualtı ekspedisiyanın rəhbəri kontr admiral F. Krılov qiymətli və yaxşı təlim keçmiş dalğıc heyətinin qarışıqlıqda itirə biləcəyindən narahatlığını bildirdi. Admiral məktəbin kursantları arasından olan döyüşçülərdən, yüngül dalğıc texnikalarından istifadə edərək düşmən arxasında basqınlar edə biləcək xüsusi bir kəşfiyyat bölməsinin yaradılmasını təklif edirdi. Avqustun 11-də Hərbi Dəniz Qüvvələrinin Xalq Komissarı 146 ştat vahidindən ibarət Qırmızı Bayraqlı Baltik Donanmasının qərargahının kəşfiyyat şöbəsinin tərkibində xüsusi təyinatlı bölüyün (XTB) yaradılması haqqında 72 nömrəli əmr imzaladı. Bölüyün daimi yerləşmə məntəqəsi Qoloday adası oldu.
Krılovun tövsiyəsi ilə təcrübəli dalğıc, M.V. Frunze adına Dənizçilik Məktəbinin məzunu leytenant İvan Proxvatilov SSRİ-nin ilk döyüş üzgüçü bölüyün komandiri təyin edildi. Proxvatilov bölməsinin hərəkət taktikasını uşaqlığında şahidi olduğu Nestor Mahno qoşunlarının ildırımsürətli basqını ilə əlaqələndirməyə çalışırdı.
“Bir kəndə və ya bir şəhərə girirdilər, işlərini görürdülər və yoxa çıxırdılar. Elə bil suda həll ediliblər. Tüfəngləri və pulemyotları gizlədirdilər və adi kəndlilərə çevrilirdilər. Sonra onları axtara bildikcə axtar!” – deyə Proxvatilov gündəlik qeydlərində yazırdı.
Dalğıc avadanlıqları, suda hərəkət vasitələri, radiostansiyalar, atıcı silahlar, sözün əsl mənasında, digər ordu nümunələrindən və əlaltı materiallardan hazırlanırdı. Sağ qalan XTB veteranlarına görə, yerli sualtı xüsusi təyinatlıların qabaqcılları üçün ümidsiz vəziyyətlər və ya mümkün olmayan vəzifələr olmurdı. Müharibə illərində bir sıra uğurlu və bənzərsiz əməliyyatlar apardılar. Proxvatilovun tabeliyində olan şəxslər, sovet gəmiləri üçün böyük təhlükə olan əfsanəvi 10-cu MAS flotillasından qumbara ataraq onları Strelna bölgəsindən uzaqlaşdırdılar. Dəniz kəşfiyyatçıları sayəsində almanların Leninqradın blokadasını atəşə tutmaq üçün Luqa yaxınlığında inşa etdiyi FAU-1 raketlərinin start mövqeləri aşkar edilərək havadan bombalandı. 1944-cü ilin sentyabrında dalğıclar, Ruonti adasının şimal-qərbində almanların batan U-250 sualtı qayığının araşdırmasında iştirak etdilər. Gizli sənədlər və kriptoqrafiya maşınına əlavə olaraq, Reyxin gizli silahlarının nümunələri – akustik kanal vasitəsilə idarəolunan torpedalar sudan qaldırıldı.
Düşmənin arxa cəbhələrinə cəsur baltiklilərin basqınları ayrı bir sözə layiqdir. Deyirlər ki, bir vaxtlar alman geyimlərində olan XTB bir qrupu nasistlərə gizli sənədləri avtomobilə yükləməyə kömək də ediblər. Əlbətdə ki, qutulardan birini dalğıclar özü ilə götürmüşdü.
1945-ci ilin payızında Hərbi Dəniz Qüvvələrinin Baş Qərargahının komandanlığı bölüyün “sülh dövründə gərəksiz olduğu kimi” ləğv edilməsinə qərar verdi. Demək olar ki, on il ərzində XTB-nin bənzərsiz təcrübəsi sanki unuduldu. Yalnız 50-ci illərin sonunda yeni reallıqlar ölkənin hərbi rəhbərliyini Hərbi Dəniz Qüvvələrinin xüsusi təyinatlı qüvvələrini yenidən yaratmağa məcbur etdi.
Üzdüm, gördüm, qazandım
Müharibədən sonrakı illərdə Sovet hərbi dəniz qüvvələrinin vəzifələri aşağıdakılardan ibarət idi: sahil ərazilərində kəşfiyyat, mobil atıcı qurğularının, komanda məntəqələrinin, hava hücumundan müdafiə sistemlərinin, hidravlik qurğuların və düşmən gəmilərinin məhv edilməsi. Bu bölmələrə paralel olaraq, dörd donanmanın hər birində dəniz bazalarını düşmən üzgüçülərindən qorumaq üçün yaradılan sualtı diversiya güc və vasitə əleyhinə dəstələr mövcud idi. Yeri gəlmişkən, bu dəstələrin formalaşma prosesində xüsusi heyvan hazırlığı mərkəzləri meydana gəldi. Delfinlər, belyuqalar, dəniz pişikləri və s. dənizin dibində müxtəlif cisimləri axtarmağa, sualtı tədqiqatlar aparmağa, düşmən kəşfiyyatçı dalğıclarını tapmağa və məhv etməyə öyrədilirdi. Nəhayət, heyvanların özləri sualtı diversant kimi istifadə edilirdi: onların kürəyinə düşmən gəmisinə və ya sualtı qayığına çatdırmaq və orada hərəkətə keçirmək üçün mina bağlanırdı. Mina ilə birgə həm gəmi, həm heyvan partladılırdı.
Hərbi Dəniz Qüvvələrinin xüsusi təyinatlıları və diversiya əleyhinə qrupları üçün təlim sistemi digər hüquq-mühafizə orqanlarında tətbiq olunan metodlardan çox fərqlənirdi. Hər şey “amfibiya adam” namizədlərinin sərt seçimi ilə başlayırdı. Altı ay ərzində dalğıc və idman bacarığı olan çağırışçılar fiziki və psixoloji stresin son həddinə yaxın olan xüsusi bir proqramla təlim alırdılar. Belə sınaqlardan biri məsafə və qaçış vaxtı göstərmədən keçirilən gecə yürüş sıçrayışları idi. Təlimdən sonra döyüş hissəsinə keçirilən çağırışçılar nəzəri və praktik məşğələlərə başlayırdılar. Məcburi kursa dalğıc, hava desant, naviqasiya və topoqrafiya, xüsusi dağ, dəniz, fiziki hazırlıq, mina partlayışı, radio rabitə, əlbəyaxa döyüş, hər cür şəraitdə yaşamaq, xarici qoşunların və hərbi əməliyyat teatrlarının öyrənilməsi və s. daxil idi. Döyüşün aparılması xüsusiyyətləri, su altında da daxil olmaqla, döyüşün aparılmasını tələb etdiyi üçün XTB adi silahlardan əlavə, SPP-1 sualtı tapançası və xarici analoqları olmayan APS hücum tüfəngləri ilə silahlanırdı.
Döyüşçülərin qurğulara çatdırılması quru, dəniz və hava yolu ilə həyata keçirilə bilər. Desant endirilməsi, riski əhəmiyyətli dərəcədə artıran son dərəcə kiçik yüksəkliklərdən həyata keçirildi. Lakin onlar buna buna artıq vərdiş etmişdilər.
“Atılma ehtiyat paraşüt olmadan həyata keçirildi, çünki günbəzin altındakı vaxt yalnız saniyələrlə hesablanırdı. Yüksək hazırlıq bizə 14 m/s sürətlə əsən küləkdə xəsarət almadan enməmizi təmin edirdi və bəzi məşqlərdə 17 m/s küləkdə eniş etmişdim”, – deyə keçmiş döyüş üzgüçüsü Aleksey Budnev xatırlayır.
Maraqlı bir fakt: dənizçilərə paraşütdən atılmaların sayını göstərən döş nişanları taxmaq qadağan edilirdi. Çünki, əsgərin qolunda dalğıc xidməti şevronu və sinəsində paraşütçü döş nişan olduqda, onun xüsusi dəniz kəşfiyyatına aid olduğunu gizlətmək mümkün olmurdı.
Hərbi Dəniz Qüvvələrinin xüsusi qüvvələrinin universallığı, istənilən üç elementdən hər hansı birinə aid tapşırıqları yerinə yetirmək qabiliyyəti tələb edirdi. Döyüş üzgüçüləri 1978-ci ildə Kubadakı gənclər festivalı zamanı sovet gəmilərini qorudular, prezident Qorbaçovu Reykjavik və Maltaya xarici səfərləri zamanı müşayiət edən sovet gəmilərini sualtı eskortla qorudular. Üç gün ərzində bir-birini əvəz edən 16 XTB üzvü su altında mühafizə olunan obyektdən 200 m radiusda istənilən hərəkət edən hədəfə atəş etmək əmri almışdı.
Üzgüçülər Daxili İşlər Nazirliyi ilə əməkdaşlıqda partlamayan döyüş sursatının məhv edilməsi, təhlükəli cinayətkarların axtarışı və texnogen fəlakətlərin nəticələrinin aradan qaldırılması kimi tamamilə fərqli vəzifələri də həll etməli idilər. İldə bir neçə dəfə dəniz xüsusi təyinatlı qüvvələrinin bölmələri ölkə daxilindəki hərbi və mülki obyektlərin yoxlanılmasında iştirak edirdi: strateji dəmir yolu körpülərinə “mina” qoyurdular, Hərbi Dəniz Qüvvələrinin və nüvə stansiyalarının gizli bazalarına daxil olurdular və s.
Aleksey Budnev bu sayıqlıq imtahanlarından biri barədə deyir: “1986-cı ilin iyul ayında bizə tapşırıq verildi: sərhədçiləri aldadaraq dəniz kordonunu keçməli və sahildən 6 mil kənarda yerləşən “xarici gəmiyə”, yəni vasitəçilərin gəmisinə daxil olmalı idik. Şəhər həyəcan siqnalı ilə qaldırılan sərhədçilərlə dolu olsa da, bunu edə bildik. Gündüz paltarlarının altından dalğıc avadanlıqlarını geyən üzgüçülər turistlər kimi diqqət çəkmədən sərhəd mühafizəsini “dəliklərindən” bir-bir fırtınalı dənizə tərəf keçdik. İlk 70 metr sualtı üzdük, sonra akvalanqsız xüsusi bir üzmə üsulu tətbiq etdik. Dalğaların arxasında gizlənərək sərhəd qayıqlarını keçib fırtınalı dənizdə daha 10 km məsafəni qət etdik.
“Sualtı cəbhə” döyüşçülərinin isə daha ciddi vəzifələri var idi. Altı il SSRİ Hərbi Dəniz Qüvvələrinin döyüş üzgüçüləri Efiopiyadakı Dahlak bazasında keşik çəkdilər. Eritreya qoşunları tərəfindən mühasirəyə alınan limanı da son olaraq Sovet gəmisində onlar tərk etdilər.
Sovet İttifaqının dağılmasından sonra, hərbi dəniz qüvvələrinin ən döyüşə hazır hissəsi müstəqil Ukrayna bayrağı altında qaldı.
Təhlükəsizlik xidmətlərindən “Ixthiandr”
Rusiyanın digər güc qurumlarında döyüş üzgüçüləri Müdafiə Nazirliyinə nisbətən bir az daha sonra yarandı. Dövlət təhlükəsizlik orqanlarında belə mütəxəssislərin hazırlanması tarixi əlahiddə Xüsusi Təyinatlı Briqadanın yaranmasından sonra başlayıb. “Vımpel” qrupunun üzvləri ilk DTK xüsusi dalğıclarının ənənələrinin davamçıları oldular. Elit bölmənin iyerarxiyasında bu mütəxəssislər ən yüksək pilləni tutur, çünki onlar “Vımpel” üçün ümumi təlimlə yanaşı, döyüş dalğıc təlimi də alırlar. Onların qarşısında duran vəzifələr əsasən kəşfiyyat xarakterlidir. Məsələn, qeyri-qanuni mühacirlərin və xüsusi təyinatlıların keçirilməsi üçün kanalları aşkarlamaq, sahil zonasının agenturası ilə işləmək, böyük ölçülü gizli yerlər yaratmaq və s. buna aid edilir. “Vımpel” ildə bir neçə dəfə məşqlərini Xəzər dənizindəki “Poseidon” bazasında keçirib.
“Vımpel” döyüş üzgüçüləri manqasının keçmiş komandiri Vladimir Butov xatırladır ki, tabeçiliyində olanlar donanma dalğıclarından bir çox cəhətdən zəif olsalar da, qeyri-leqal kəşfiyyatın xüsusi tapşırıqlarına uyğun bəzi metod və texnikaları mənimsəmişdilər. Məsələn, sualtı “Vympel” üzvləri 1 ilə 3 m dərinlikdə üzürdülər. Bu dərinlikdə ən böyük su turbulentliyi və çox aşağı hava istehlakı mövcuddur. Bundan əlavə, akustik qurğular və döyüş delfinləri hərəkət edən kəşfiyyatçıya reaksiya vermir. Bu rejimdə üzmək son dərəcə çətindir, dalğıc üçün bu yüksək pilotaj hesab edilir.
“Vımpel” üzgüçüləri, “Alfa” həmkarları və SSRİ DTK-nın 9-cu Təhlükəsizlik İdarəsi ilə, dövlət rəhbərliyinin “Boçarov bulağı”, “Foros”, “Riviera” və s. bağ evlərinin dəniz tərəfdən təhlükəsizliyini təmin etmək üçün birlikdə çalışırdılar. “Bir dəfə “Alfa” ilə birlikdə dövlətin bağ evlərindən birinə “hücum” etdik. Gündüz vaxtı 9 nəfər katerdən endi, sualtında sahilinə çatdılar, şərti “mühafizəçiyə” qarşı terror hücumu təşkil etdilər və dənizə qayıtdılar. Əməliyyat 40 saniyə çəkdi və gözətçilər isə yalnız 1.5 dəqiqədən sonra reaksiya verdilər, biz isə artıq uzaqda idik”, – deyə Butov xatırlayır.
Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının tərkibində də diversiyaya qarşı dalğıc dəstələri mövcuddur. Rusiyada yalnız iki belə unikal hissə məlumdur. Bunlardan biri, atom buzqıranları və nüvə reaktorlarının yenidən yüklənməsi, radioaktiv tullantıların toplanması və saxlanması ilə məşğul olan “Atomflot” təmir və texnoloji müəssisəsini qoruyan Murmansk alayıdir. İkincisi isə Uzaq Şərqdə oxşar vəzifələri yerinə yetirən əlahiddə tabordur.
Bundan əlavə, bəzi əlahiddə bölüklər və taqımlar böyük su anbarlarının yaxınlığında yerləşən bütün sənaye mərkəzlərində mövcuddur. Federal Mühafizə Xidmətinin tərkibində döyüş üzgüçüləri yer alır. Bu xüsusi təlim keçmiş zabitlərin vəzifələrinə Moskva çayının Kreml ətrafında yoxlanılması və bütün prezident iqamətgahlarının su istiqamətindən mühafizəsi daxildir.
Bu gün Rusiyada müxtəlif hüquq-mühafizə orqanlarının mərkəzi və ərazi bölmələrinin xidmətində olan “qurbağa adamların” sayı 2000-ə yaxınlaşır. Güc strukturlarının ümumi sayını nəzərə alsaq, bu okeanda bir damladır. Bu insanların həll etdiyi bir çox vəzifə bəzən mümkünsüz görünür. Düşmənin bu vəzifələrin yerinə yetirilmə ehtimalını istisna etməsi döyüş üzgüçülərinə təkrar uğur qazanmağa imkan verir.
İstinadımız
Əksər tarixçilər döyüş üzgüçülərinin eramızdan əvvəl 480-ci ildə farslarla yunanlar arasında baş verən ilk dəniz döyüşləri ilə eyni vaxtda meydana gəldiyinə inanırlar. Herodotun sözlərinə görə, sakinləri bacarıqlı üzgüçü kimi məşhur olan Skion adasından olan Hellin Skill və qızı Qidna düşmən gəmilərinə qədər üzərək onların göyərtə iplərini kəsdilər. Gecə baş verən dəhşətli fırtına onlarla fars gəmisini sahil qayalarına çırparaq məhv etdi. Beləliklə Skilin bacarığı bəşəriyyət tarixində döyüş üzgüçüləri tərəfindən uğurla həyata keçirilən ilk diversiya əməliyyatı sayıla bilər.
Qədim Romada dalğıclardan xüsusilə effektiv şəkildə istifadə olunub. Romada düşmən limanlarında kəşfiyyat və təxribatlardan əlavə, sualtı müayinə və öz gəmilərini təmir edən xüsusi bölmələr (urinatores) mövcud idi. Dalğıcların taktikası da yaxşılaşdırılırdı: romalılar düşmənin gəmilərini suyun dibinə batırırdılar, yatan gəmi heyətinin diqqətini çəkmədən gəmidə dəliklər açırdılar, onları öz limanlarına çəkirdilər, qəfildən suyun altından görünməklə heyətdə ajiotaj yaradırdılar.
1203-cü ildə ispanların Əndəlus qalası uğrunda gedən döyüşdə ərəb üzgüçülər təməlin sualtı hissəsinə qoyulan barıt çəlləyi sayəsində divarlarından birini uçurdular. 1565-ci ildə Malatyadakı İoanit cəngavərlərinin qalasını mühasirəyə alan türklər, xristian sahil batareyalarını dalğıclar tərəfindən quraşdırılan barıt minaları ilə məhv etdilər.
XVI əsrin əvvəllərində italyan Leonardo da Vinci sıxılan havaya malik balonlar və dərinlikdə hərəkət etmək üçün skafandr prototipi əsasında dövrü üçün inqilabi yenilik olan nəfəs aparatı yaratdı. İxtiranın yalnız hərbi ehtiyaclar üçün nəzərdə tutulduğunu alim-mühəndisin özü tərəfindən edilən izahlı qeydləri də sübut edir: “Sahiblərin qalasına yerləşdirib onu partladın, sonra isə onun əsasına od vurun … Bütün dövrə hamısı su altında baş verir”.
Yazı Roman Şkurlatovun məqaləsi əsasında hazırlanıb
Hərbi ekspert Ədalət Verdiyev
Ordu.az
© Materiallardan istifadə edərkən hiperlinklə istinad olunmalıdır
