Son on ildə İranın iki hərbi gəmisinin – 2018-ci ildə “Dəmavənd”in, 2021-ci ildə isə “Talaieh”in təsadüfən batması və ya aşması İran donanmasının ciddi çatışmazlıqlarla üzləşdiyini göstərir.
İran hazırda həm ABŞ, həm də İsrailin hədəfindədir. Səbəb, Tehranın nüvə proqramını davam etdirməsidir. Bir çox analitiklər hesab edir ki, bu məsələ ətrafında istənilən an müharibə başlaya bilər. Lakin İran İslam Respublikası ABŞ və İsrailin hərbi planlaşdırıcıları tərəfindən əsla kiçildilməməlidir. Lakin onların İranın ABŞ qüvvələrinə qarşı potensial təhdidini şişirtməsinə də ehtiyac yoxdur. Fakt ondan ibarətdir ki, İranın geniş regional ambisiyaları olsa da, bu strateji məqsədləri reallaşdırmaq üçün yalnız orta səviyyəli və nisbətən zəif hərbi qüvvəyə malikdir.
2024-cü ilin 7 iyul tarixində “Moudge” sinfindən olan “Sahənd” freqatının batması bunun əyani sübutudur. Həmin gün “Sahənd” Bəndər-Abbas yaxınlığında təmir işləri zamanı aşıb və batıb. Hadisədən sonra sosial şəbəkələrdə yayılan görüntülərdə freqatın sol yanına doğru əyildiyi, böyük hissəsinin suyun altında qaldığı və yaxınlıqdakı mülki gəmilərlə toqquşduğu görünürdü.
Hadisənin dəqiq səbəbi hələ də məlum deyil. Amma bu faktın özü belə, ümumi hazırlıq səviyyəsinin və mühəndislik imkanlarının etibarsızlığını göstərir.
İran “Sahənd”i xilas etmək istəyir – Amma yəqin ki, bacarmayacaq
Ümumilikdə, “Moudge” sinfinə məxsus freqat proqramı inşa proseslərinin yubanması və tam təchizatın olmaması ilə bağlı ciddi tənqidlərə məruz qalıb. “Sahənd”in batması zamanı dəniz suyuna məruz qalması elektronika və silah sistemlərinə ciddi ziyan vurub və onun təmiri – əgər ümumiyyətlə mümkün olsa – olduqca baha başa gələcək.
Çoxsaylı İran donanma ekspertləri “Sahənd”in hələ də xilas edilə biləcəyini iddia edir. Amma gəminin əvvəlki döyüş qabiliyyətinə qaytarılması olduqca çətin olacaq. Bu hərbi gəminin itirilməsi İranın donanma modernizasiya cəhdlərinin nə qədər zəif və dayanıqsız olduğunu üzə çıxarır.
İranın “Moudge” sinfi freqatları uzun illərdir ki, mübahisələrə səbəb olur. Beynəlxalq sanksiyalar nəticəsində Tehran qabaqcıl texnologiyalara çıxış imkanlarını itirib və bu da onu geri mühəndislik və ya yerli istehsal olunan – lakin etibarsız ola biləcək – sistemlərə söykənməyə məcbur edib. Bunu İran donanmasının qəza və insidentlərlə zəngin tarixi ilə birləşdirəndə, İranın dəniz təhlükəsi iddialarının real olmadığı ortaya çıxır və Qərbdə bəzi analitiklərin İranın “qeyri-adi təhlükə” olduğu haqda xəbərdarlıqlarını zəiflədir.
Axı, batan təkcə “Sahənd” deyildi.
İran donanmasının bacarıqsızlıq tarixi
Son on ildə “Dəmavənd” (2018) və “Talaieh” (2021) gəmilərinin təsadüfi batması və ya aşması İran donanmasının ciddi problemlər içində olduğunu göstərir. İstər heyətin hazırlıq səviyyəsi, istər texniki xidmət anlayışları, istərsə də keyfiyyətə nəzarət məsələləri, bütün bunlar ciddi şəkildə sual altındadır.
“Moudge” sinfinə məxsus freqatlar Britaniyanın dizayn etdiyi “Vosper Mk 5” (“Əlvənd” sinfi) freqatlarının təkamül formasıdır. Bu sinif gəmilər İran İslam Respublikasının şahdan miras aldığı texnologiyanın əsasını təşkil edir. “Sahənd” 2012-ci ilin noyabrında suya buraxılıb, 2018-ci ilin 1 dekabrında isə döyüş xidmətinə qəbul edilib. Bu, “Cəməran” və “Dəmavənd”dən sonra layihənin üçüncü gəmisidir.
Bəndər-Abbasdakı “Şəhid Dərvişi Dəniz Sənayesi Zavodu”nda inşa edilən “Sahənd” əvvəlki modellərlə müqayisədə bir sıra texniki yeniliklərlə fərqlənirdi. Bu yeniliklərə radara görünməni azaltmaq məqsədilə bucaq altında formalaşdırılmış gövdə səthləri olan müasirləşdirilmiş korpus dizaynı da daxildir.
Gəmi helikopterlər üçün uçuş göyərtəsi ilə təchiz edilmişdi ki, bu da onun sualtı qayıqlara qarşı mübarizə (ASW) imkanlarını artırırdı. “Sahənd” həmçinin qabaqcıl radar, sonar və radioelektron müharibə sistemləri ilə təchiz olunmuşdu. Onun heyəti təqribən 140 nəfərdən ibarət idi: zabitlər, matroslar və texniki heyət bu müxtəlif sistemlərin idarəsi üçün xüsusi hazırlanmışdı.
Gəminin silahlanması isə İranın asimmetrik dəniz döyüşü strategiyasını əks etdirirdi. “Sahənd” “Noor” və “Qader” tipli gəmiəleyhinə raketlərlə silahlanmışdı və uzaq məsafəli hədəfləri vurmaq imkanına sahib idi. Gəmi həmçinin hava hücumundan müdafiə üçün yer-hava raketləri ilə təchiz olunmuşdu. “Sahənd” torpedolar, 76 mm-lik əsas artilleriya qurğusu və yaxın məsafəli hava hücumlarına qarşı müdafiə sistemləri (CIWS) ilə təchiz olunmuşdu. Bütün bu silah sistemləri İranı guya ABŞ və onun müttəfiqləri üçün real təhdidə çevirirdi. Amma İran donanmasının saysız-hesabsız qəzalara və biabırçı insidentlərə imza atması göstərir ki, Tehranın ABŞ və İsrailə qarşı hərbi mübarizədə şansı azdır.
İranlılar özlərinin ən böyük düşməninə çevriliblər. Amerika sadəcə geri çəkilib seyr etməlidir, çünki İran özünü məhv etməkdədir.
Dəyanət Ağalarlı
Ordu.az
